बलात्कार बिरुद्द रेखा थापाको लेख

१२ भाद्र २०७५, मंगलवार ०८:३२

<pre style="line-height: 1.42857; text-align: justify;">आर्टिष्ट खबर/ भदौ, काठमाडौं ।</pre>महिलामाथि हुने दण्डनीय र निकृष्ट हिंसामध्ये बलात्कार चरम हिंसा हो । यौनिक आँखाबाट मात्र नहेर्ने हो भने यो व्यक्तिको सबै खाले अधिकारमाथिको प्रहार हो । हतियाररहित मान्छेले गर्न सक्ने सबैभन्दा ठूलो हिंसामा पर्छ बलात्कार । यसै महिना मात्र भएका २३ वटा बलात्कारका घटनामध्ये निर्मला पन्तको बलात्कारपछि गरिएको पासविक हत्याले हामीले हालसम्म ध्यान पुर्‍याउन नसकिएको सवाललाई सतहमा ल्याइदिएको छ ।मानवीयताको दृष्टिबाट निर्मला पन्तको बलात्कार र हत्या नराम्रो भए पनि हामीले यसलाई कुन रूपमा लिने भन्ने प्रश्न हामीसामु खडा भएको छ । निर्मला प्रकरणमा भएको न्यायिक ढिलाइ ‘स्वीकार्य छैन’ भन्दै कञ्चनपुर आन्दोलित छ । यसले एउटा परिवार, छोरी र समुदायलाई मात्र होइन, पूरै देशलाई आन्दोलित पारेको छ । वास्तवमा यस्तो ऐक्यबद्धता र सामाजिक आन्दोलनले पहिल्यै गति लिएको भए निर्मला क्रूरताको सिकार हुनुपर्ने थिएन । आमरूपमा सतहमा र कानुनी उपचारमा आउनेभन्दा कैयौँ गुणा बढी अपराध स्थानीयस्तरमा मिलेमतो, गैरन्यायिक प्रक्रिया र लेनदेनबाटै मिलाइने गरिन्छ । त्यसलाई दृष्टिगत गर्ने हो भने बलात्कारको तथ्यांक वास्तविक धरातलमा धेरै होला । पीडितको चारित्रिक भविष्य, विश्वसनीयता र इमानदारिताबारे जिन्दगीभर प्रश्न उठ्न सक्ने जस्ता सामाजिक मिथ्या र लाञ्छनाका कारण पीडित महिला नै आजीवन पीडित भइरहन्छन् । समाजले बलात्कारीलाई प्रश्न उठाउनुको सट्टा महिलामाथि नै प्रश्न उठाउने कुरीतिका कारण बलात्कारी शिर उठाएर हिँड्ने र पीडित लुकेर हिँड्नुपर्ने अवस्था आफैँमा दुर्भाग्यपूर्ण छ ।न्यायमा उदासीनता न्याय र संरक्षणका लागि महिला जसमाथि निर्भर रहन्छिन्, उनीहरू नै पीडक भए के हुन्छ ? हिंसाको सिकार हुने महिला अथवा किशोरीले जसलाई पहिलो सूचना दिनुपर्ने हो, उनीहरूकै संलग्नतामा यस्ता जघन्य अपराध भएमा पीडितले कसरी न्यायिक उपचारको बाटो पहिल्याउने ? त्यसैगरी न्यायिक र दण्डनीय प्रक्रियामा संलग्न हुनुपर्ने पक्ष जोडिएका सम्भावित मुद्दामा शक्ति, सत्ता र पैसाले बलात्कारका घटना सम्झौता वा पर्दाभित्र सीमित भए के गर्ने ?यस्ता घटनामा पीडितलाई न्याय दिन न्यायिक प्रक्रिया, अनुसन्धानको विधि तथा पीडितको सामाजिक सुरक्षाको विषयमा ध्यान पुर्‍याउनु आवश्यक छ । यौनिक हिंसाको अनुसन्धान र दण्ड पद्धतिमा आमूल फेरबदल गर्नु जरुरी छ । उजुरी, किटानी, साक्षी र सुनुवाइलाई ‘गोपनीय र विश्वसनीय’ बनाउँदै न्याय दिने प्रक्रियामा पीडितलाई कुनै पनि प्रकारका थप मनोसामाजिक तनाव र प्रहरी, प्रशासन तथा न्यायालयको ढोका ढकढकाउनुपर्ने झन्झटबाट मुक्त गर्नुपर्छ । पीडितका तस्बिरहरू, बयान र आरोपितका धारणा तथा प्रतिक्रिया जसरी बाहिर प्रचारबाजी गरिन्छ, त्यसले पीडितलाई ‘न्यायभन्दा आत्महत्या’ सजिलो लाग्ने बनाउन सक्छ । त्यसैले हामी यसतर्फ पक्कै पनि सचेत हुनुपर्छ ।एकद्वार प्रणालीबाट पीडितकेन्द्रित न्याय दिने पद्धति अपनाउनुपर्छ । आवश्यकताभन्दा बढी सरोकारवालाको संलग्नताले पीडित नारीको अस्मिता र उनको निर्बाध न्याय पाउने बाटोमा अवरोध खडा गर्छ भन्ने हामीले विभिन्न घटनाबाट देखिसकेका छौँ । त्यसैले न्याय प्रणालीमा राजनीतिक पार्टीका मान्छे, जनप्रतिनिधि तथा महिला समूहलगायत स्थानीय ठालुहरू आदिलाई सहभागी गराइनुको के अर्थ ?यौनिक शिक्षा र चेतनाको महत्व यौनिक शिक्षा र जानकारी किशोर–किशोरी अवस्थादेखि नै सरल र स्वाभाविक रूपमा अन्य विद्या र विषय जस्तै गरी दिइनुपर्नेमा आजसम्म नेपाली समाज यस विषयलाई रहस्यमय ढंगबाट सिक्ने गर्छ । मानिस जुन प्रक्रियाबाट जन्मन्छ, त्यसलाई लाज, रहस्य र अनुशासनको परिधिभित्र राखेर नियन्त्रण गर्न सकिन्छ र ? बरु हामीले त्यसबारे थप ज्ञान र चेतना फैलाउनुपर्ने होइन र ? हामीले यौनिक हिंसाका प्रकार, अभिव्यक्ति र असमान्य अवस्थाबारे सानै उमेरदेखि नै सबैलाई शिक्षित गर्दै लैजानुपर्ने होइन र ?त्यसैले जबसम्म यौनिकता, स्वतन्त्रता, आत्मसम्मान हुँदै त्यसका विकृति, कानुनी तथा सामाजिक परिधिबारे खुला छलफलको वातावरण बन्दैन, तबसम्म के यसले सही निष्कर्ष पाउँदैन । युवापुस्ताले यसका विकल्प सही माध्यमबाट पाउनुको सट्टा विविध माध्यमबाट संकलन गर्न पुग्दा अथवा भनौँ विद्युतीय माध्यमबाट त्यस कुरालाई हासिल गर्न पुग्दा मलाई लाग्छ, त्यसले बिल्कुलै भिन्न रूप लिन्छ । त्यस्ता माध्यमले किशोर–किशोरीलाई एकअर्काप्रति सम्मानको भाव होइन कि उनीहरूलाई वस्तुको रूपमा बुझन् र त्यसको उपभोक्ता बनाउन केन्द्रित गर्छ ।भौतिक प्रतिरक्षा र मनोवैज्ञानिक बहस हाम्रा बहुसंख्यक दिदी–बहिनी र छोरीहरूमा आत्मरक्षाको सीपको कमी भएका कारण यस्ता कैयौँ घटनाले मूर्तरूप लिइरहेका छन् । यदि हामीले महिलालाई आत्मरक्षाका विविध पाटामा सीप र ज्ञान दिन सक्यौँ भने सायद यस्ता कैयौँ घटना न्यूनीकरण भएर जान्छन् होला । दुर्भाग्यको कुरा के छ भने हिजोदेखि नै नारीलाई विद्यालय, परिवार, आमसञ्चार, कलालगायत क्षेत्रमा महिलालाई लज्जावती, मौनताकी प्रतीक, निरीह, परनिर्भर, कमजोर र शृंगारिक वस्तुको रूपमा खडा गरियो र आजसम्म पनि गरिँदै आइएको छ ।यस्ताखाले विभिन्न उपमा, विशेषणले उनीहरूको सोचमाथि प्रहार गरेर कमजोर बनाउने प्रक्रियाले समाजमा पुरुषलाई बलशाली र महिलालाई निरीहको रूपमा परिचित गर्नाले नै वास्तविक जीवनमा महिलाहरू प्रतिरक्षामा पुगेका हुन् । जबकि यसको उल्टो पीडित महिलाको रहनसहन र लुगाजस्ता विषयले समाजमा यौनिक आक्रामकता बढाएको भन्ने तर्कमा कुनै ठोस आधार छैनन् । यसलाई आधार मान्ने हो भने सोझो र सुकुमार देखिने पुरुषमाथि महिलाले बलात्कारको प्रयास किन गरेनन् ?उपाय र विकल्पबारे बहस जरुरी बलात्कार यौनिक आवश्यकताको हिंसात्मक परिपूर्ति मात्रै हो भन्नु गलत हुन्छ । तथापि के कुरा निश्चित हो भने कुण्ठित यौनिकताले आपराधिक हुने सम्भावना बोकिरहेको हुन्छ । बरु देशको कुनै निश्चित स्थानलाई ‘रेड लाइट एरिया’ घोषित गर्दा बलात्कारका घटना समाजदेखि आफैँ निस्तेज हुँदै जाने सम्भावना रहन्छ । तर, यो पनि विवादमुक्त र सुनिश्चित उपाय नहुन सक्छ । सामाजिकताका हिसाबले असल नभए पनि अधिकार र स्वच्छन्दताका हिसाबले यो बलात्कारभन्दा कम हानिकारक हुन सक्छ । बलात्कारको मूल कारण महिला र पुरुषबीच स्थापित शारीरिक, मानसिक, सामाजिक र नैतिक शक्तिको असन्तुलन नै हो । पढे–लेखेका, धनी, आत्मनिर्भर, उमेरदार अथवा जिम्मेवारी बोकेका जोसुकै महिला पनि यस्ता घटनाको सिकार हुन सक्छन्, किनभने एउटा पुरुषको मानसिकतामा महिला यौनिक साधनभन्दा बढी केही पनि हुँदिन ।यस्तो मानसिकताको शृंखला भंग गर्ने हो भने थुप्रै महिलाको प्रतिरक्षाको कुटाइबाट थुपै्र पुरुष घाइते भएको सामाचार छापिनुपर्छ । यसको अर्थ नारी हिंसात्मक हुनुपर्छ भन्नेचाहिँ होइन । उनीहरूलाई आफ्नो शरीरको रक्षाको अधिकार छ र त्यसको प्रयोगसमेत गरिनुपर्छ । जब बलात्कारले महामारीकै रूप लिन्छ भने सरकार र सरोकारवाला सबैको पहलमा ‘युवती प्रतिरक्षा’को क्षमता विकासमा दिगो कार्यक्रम सञ्चालन गर्न जरुरी हुन आउँछ । यसका लागि शिक्षा, सञ्चार र कला क्षेत्रमा व्यापक फेरबदल जरुरी छ ।उक्त समाचार नयाँपत्रिका दैनिकमा प्रकाशित छ ।